استانداردهای بین المللی حوزه آموزش

چارچوب‌های استاندارد بین‌المللی برای طراحی نظام یکپارچه آموزش و توسعه منابع انسانی

طراحی و استقرار یک نظام اثربخش آموزش و توسعه (Training & Development System) مستلزم اتکا بر استانداردها و چارچوب‌های بین‌المللی مورد تأیید است. بهره‌گیری از این استانداردها تضمین می‌کند که نظام آموزشی سازمان، مبتنی بر اصول علمی، قابل ارزیابی و همسو با بهترین تجربیات جهانی شکل گرفته است، نه صرفاً بر مبنای دیدگاه‌های سلیقه‌ای یا تجربیات پراکنده.

در سطح جهانی، چارچوب‌ها و استانداردهای مرجع متعددی برای طراحی، اجرا و سنجش اثرگذاری برنامه‌های آموزشی در سازمان‌ها تعریف شده است. هر یک از این مدل‌ها بر بعد خاصی از فرآیند آموزش متمرکز بوده و برای استقرار موفق، نیازمند سطح مشخصی از بلوغ سازمانی و دارا بودن پیش‌نیازهای ضروری هستند.

 نکته کلیدی: پیش از انتخاب و اجرای هر مدل یا استاندارد، انجام یک ارزیابی دقیق از سطح بلوغ سازمانی در حوزه آموزش با استفاده از ابزارهای استاندارد سنجش، یک گام اجتناب‌ناپذیر و حیاتی محسوب می‌شود.

۱. مدل چارچوب ADDIE: سنگ بنای طراحی نظام‌مند آموزش

مدل ADDIE که به عنوان پایه‌ای‌ترین و اثرگذارترین چارچوب در حوزه طراحی آموزشی شناخته می‌شود، نقش مادر را برای بسیاری از استانداردهای دیگر ایفا می‌کند. این مدل، فرآیند طراحی آموزش را به پنج فاز متوالی و ساختاریافته تقسیم می‌نماید:

A: تحلیل (Analysis): شناسایی نظام‌مند شکاف‌های شایستگی و نیازهای آموزشی واقعی.
D: طراحی (Design): تدوین اهداف یادگیری دقیق، معماری دوره، انتخاب راهبردهای آموزشی و طراحی سرفصل.
D: توسعه (Development): تولید و آماده‌سازی محتوای آموزشی، ابزارهای کمک‌آموزشی و رسانه‌های یادگیری.
I: اجرا (Implementation): برگزاری دوره‌ها با رعایت اصول تسهیلگری و مدیریت یادگیری.
E: ارزیابی (Evaluation): سنجش اثربخشی آموزش در سطوح مختلف (معمولاً مبتنی بر مدل کرکپاتریک).

۲. مدل ارزیابی کرک پاتریک: سنجش اثرگذاری واقعی سرمایه‌گذاری آموزشی

مدل «کرک پاتریک» به عنوان یکی از معتبرترین و پرکاربردترین چارچوب‌های جهانی برای اندازه‌گیری اثربخشی برنامه‌های آموزشی شناخته می‌شود. این مدل، ارزیابی را در چهار سطح عمقی تعریف می‌کند:

1. سطح ۱: واکنش (Reaction): اندازه‌گیری میزان رضایت و پذیرش شرکت‌کنندگان از دوره.
2. سطح ۲: یادگیری (Learning): سنجش میزان کسب دانش، مهارت و تغییر نگرش.
3. سطح ۳: رفتار (Behavior): ارزیابی میزان انتقال یادگیری به محیط کار و تغییر رفتار عملی.
4. سطح ۴: نتایج (Results): اندازه‌گیری impact نهایی آموزش بر شاخص‌های کلان عملکرد سازمانی (مانند بهره‌وری، کیفیت، فروش و سودآوری).

۳. استاندارد بین‌المللی ISO 10015: مدیریت کیفیت در فرآیند آموزش

استاندارد ISO 10015:2019 یک چارچوب استاندارد و رسمی برای استقرار نظام مدیریت کیفیت در فرآیند آموزش سازمانی ارائه می‌دهد. این استاندارد، آموزش را نه به عنوان یک رویداد مقطعی، بلکه به عنوان یک فرآیند مستمر و داده محور در نظر می‌گیرد. چرخه اصلی این استاندارد شامل چهار گام کلیدی است:

– شناسایی و تحلیل نیازهای آموزشی (Training Needs Identification)
– طراحی و برنامه‌ریزی آموزش (Training Planning & Design)
– اجرا و پشتیبانی از آموزش (Training Implementation & Support)
– ارزیابی خروجی‌ها و بهبود مستمر فرآیند (Evaluation of Outcomes & Continuous Improvement)

۴. مدل 70-20-10: پارادایم یادگیری ترکیبی و همه‌جانبه

مدل 70-20-10 بر این اصل استوار است که یادگیری واقعی و مؤثر کارکنان، صرفاً در محیط‌های رسمی رخ نمی‌دهد. این چارچوب، منابع یادگیری را به سه دسته اصلی تقسیم می‌کند:

– یادگیری تجربی (۷۰٪): یادگیری از طریق انجام کار، تجربه مستقیم، حل مسئله و پروژه‌های شغلی.
– یادگیری اجتماعی (۲۰٪): یادگیری از طریق تعاملات اجتماعی، مربیگری، منتورینگ و بازخورد همکاران.
– یادگیری رسمی (۱۰٪): یادگیری از طریق دوره‌های ساختاریافته، کلاس‌های آموزشی، کارگاه‌ها و برنامه‌های آنلاین.

۵. چارچوب شایستگی ATD: استانداردسازی تخصصی عملکرد واحد آموزش

انجمن توسعه استعدادها (ATD) چارچوب شایستگی جامعی را برای حرفه‌ای‌سازی واحد آموزش و توسعه سازمان‌ها ارائه کرده است. این چارچوب، مهارت‌ها و دانش کلیدی مورد نیاز برای متخصصان این حوزه را مشخص می‌نماید، از جمله:

– طراحی آموزشی (Instructional Design)
– تسهیلگری و ارائه آموزش (Facilitation)
– ارزیابی اثربخشی و بازگشت سرمایه (ROI)
– مدیریت پروژه‌های یادگیری
– رهبری توسعه استعدادها (Talent Development Leadership)

۶. استانداردهای ایزو ۳۰۴۲۲ و ۳۰۴۱۴: ادغام آموزش در مدیریت سرمایه انسانی

این استانداردها بخشی از مجموعه استانداردهای جامع مدیریت سرمایه انسانی (ISO 30400) هستند و نگاهی استراتژیک به حوزه آموزش دارند.

– ISO 30422: بر فرآیندهای یادگیری و توسعه تمرکز دارد و چارچوبی برای یکپارچه‌سازی آن با راهبرد کلان سازمان ارائه می‌کند.
– ISO 30414: به گزارش‌دهی سرمایه انسانی می‌پردازد و شاخص‌های کلیدی برای اندازه‌گیری و گزارش impact سرمایه انسانی (شامل آموزش) را تعریف می‌کند.

این استانداردها به ویژه برای سازمان‌هایی حیاتی هستند که قصد دارند ارزش‌آفرینی و بازگشت سرمایه (ROI) حاصل از برنامه‌های آموزش و توسعه را به صورت کمی و قابل استناد اندازه‌گیری و گزارش نمایند.